Zamek na starej fotografii

Cała historia naszego zamku

Dawny gród Golężyców, po 1108 r. siedziba polskiego kasztelana, następnie, od II poł. XII w., piastowskich książąt opolsko-raciborskich oraz udzielnych raciborskich a także opawskich Przemyślidów, od XVI w. własność króla Czech, następnie rodów szlacheckich, od 1945 r. w mieniu Skarbu Państwa, w 2010 r. przekazany na własność Powiatu Raciborskiego.

Gotycki, zbudowany na miejscu grodu otoczonego wałami drewniano-ziemnymi, odnogą Odry i kanałem młynówki.

Efektem badań archeologicznych jest zidentyfikowanie siedmiu warstw kulturowych od obecnego poziomu do wczesnej zabudowy grodowej.

Calec, czyli warstwa nienaruszona działalnością człowieka, znajduje się około 5 metrów pod obecnym dziedzińcem.

W obecnym stanie badań, powstanie grodu można datować najwcześniej na XI w. Wał miał konstrukcję rusztową (przekładkową). W I połowie XIII w., po wzmocnieniu masami ziemi, wykorzystany jako fundament pod budowę murów ceglanych, co zapoczątkowało wspomnianą przebudowę drewnianego grodu na zamek murowany.

W starszej literaturze błędne założenie o przebudowie grodu dopiero z końcem XIII w. Raciborski zamek nie jest opóźniony pod tym względem w stosunku do książęcych siedzib w Opolu, Wrocławiu czy Legnicy.

W konstrukcji muru dolnej partii zastosowano tzw. wątek wendyjski, stosowany w Polsce w XIII w. Górna partia prezentuje wątek polski (gotycki), charakterystyczny dla XIV-XVI w.

Najwcześniej w XV w. wokół zamku zbudowano drugą partię murów obronnych. Dawne mury zachowane dziś w partii zachodniej i północno-wschodniej, bez wież i baszt (fundamenty największej przetrwały pod ziemią w południowo-wschodnim narożu).

Wjazd do zamku odbywał się poprzez budynek bramny, pierwotnie o połowę krótszy od obecnego, wkomponowany około połowy XIII w. w pierwszą partię muru.

Budowla ta została przebudowana w XIII/XIV w. po czym, najprawdopodobniej w XIV/XV w., runęła.

Następnie odbudowana w obecnej wielkości obejmującej „stare wejście” (wzmiankuje o tym urbarz z 1595 r.) oraz nową szyję bramną.

Zapoczątkowana w XIII w. zabudowa dziedzińca nawiązuje do rozwiązań czeskich. Dominuje dom zamkowy jako rezydencja władcy oraz kaplica. Obydwie budowle dostawione do pierwszej partii murów.

Chronologicznie starsza jest prawdopodobnie kaplica. Obecna gotycka p.w. św. Tomasza z Canterbury, uznawana przez znawców za najciekawszy tego typu obiekt w Polsce, wzniesiona po 1292 r., stanęła na miejscu pierwotnej romańskiej budowli, której kamienne fundamenty odkryto podczas archeologicznych z lat 60. i 80. XX w.

Prezentuje pionierski na ziemiach polskich w XIII w. typ świątyni dwukondygnacyjnej.

Górna partia pełniła rolę właściwej kaplicy, w której sprawowano posługę dla księcia i jego dworu, dolnej nadano funkcję sanktuarium, najprawdopodobniej przechowywano tu relikwie św. Tomasza Becketa, co wiązało się podniesieniem kaplicy do rangi kolegiaty.

Fundatorem był biskup wrocławski Tomasz II.

W 1416 r. kolegiatę przeniesiono do kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Raciborzu. W XIV w. do wschodniej partii murów i północnej ściany kaplicy dostawiono murowany dom wielki, czyli pałac książęcy.

Podczas prac archeologicznych z lat 80. XX w., odkryto pod nim zabytki datowane na XII/XIII w. W XV/XVI w. został gruntownie przebudowany i przedłużony na pierzeję południową zamku, gdzie sąsiadował ze stojącym poza murami browarem (wzmiankowany w 1567 r.).

Odtworzenie chronologii wznoszenia kolejnych partii zabudowy, przede wszystkich pierzei wschodniej na odcinku od budynku bramnego do baszty południowej oraz partii zachodniej, wymaga dalszych badań archeologicznych.

Budynek słodowni i wozowni w partii zachodniej są młodsze od domu zamkowego i kaplicy, wzniesione być może w XVI w.

Przebudowa zamku poświadczona w początkach XVII w. W tym czasie odbudowa kaplicy, której fasada zyskała wygląd barokowy. Sklepienie dolnej kondygnacji obniżono do poziomu dziedzińca.

Kolejna odbudowa po pożarze z 1637 r. z udziałem mistrzów włoskich obecnych przy wznoszeniu zamku w Głogówku. Ich dziełem była gruntowna przebudowa skrzydła północno-wschodniego, które zyskało arkadowy krużganek i loggię na piętrze. Barokowy ryt nadano odrestaurowanej wieży bramnej.

Pożar ze stycznia 1858 r. zniszczył skrzydło równoległe do Odry, które rozebrano. Na gruntach północnego i częściowo zachodniego skrzydła wzniesiono nowy browar, działający do dziś.

Zmieniono całkowicie rozkład pomieszczeń partii zachodniej. Budynek gospodarczy zamieniono na słodownię.

W południowo-zachodniej partii umieszczono wozownię. Gruntownie odnowiono kaplicę powracając do gotyckiego wyglądu elewacji frontowej, zakupiono nowe elementy wyposażenia, m.in. ołtarz św. Tomasza Becketa z obrazem patrona pędzla Jana Bochenka.

Z działań wojennych w 1945 r. zamek wraz z browarem wyszedł bez większego szwanku. Władze polskie umieściły tu siedzibę archiwum. Część domu zamkowego oddano na mieszkania.

Począwszy od lat 50. XX notowana jest powolna degradacja zamku. Wskutek spalenia rozebrano budynek mieszkalny partii południowo-wschodniej. Dopuszczono do zniszczenia ołtarza, organów i ławek w kaplicy (w zbiorach Muzeum w Raciborzu przechowywany jest obraz Bochenka, figury św. apostołów). Rozebrano budynek wozowni i krużganki. Zniszczono wnętrza domu zamkowego.

Począwszy od lat 90. XX w. budowla na Ostrogu była częściowo odnawiana. Za pieniądze z budżetu państwa wykonano mikropalowanie obiektu zapobiegającego jego osiadaniu. Z funduszy miejskich odnowiono zewnętrzną fasadę i kamieniarkę kaplicy.